How to Meet an Angel

Kunstwerk Mentrum Kliniek Eerste Constantijn Huygensstraat
Verkorte simpelere versie lezen?

Aan de gevel van Mentrum, Kliniek Eerste Constantijn Huygensstraat is sinds 2009 een opvallend kunstwerk te zien: How to Meet an Angel. Het beeld van een man op een ladder, met open armen naar de stad gericht, is bij veel Amsterdammers bekend en roept verschillende reacties op.
How To Meet an Angel is speciaal gemaakt voor de psychiatrische kliniek van Mentrum in de Eerste Constantijn Huygensstraat in Amsterdam. Het beeld is ontworpen door de internationaal gerenommeerde kunstenaars Ilya en Emilia Kabakov. Twee lange, witte ladders hellen vanaf de glazen voorgevel licht naar voren, een derde ladder steekt vanaf het dak diagonaal de lucht in. Boven aan die derde trap staat een mannetje met een rugzak om, gericht naar de stad, met zijn blik en zijn armen schuin omhoog.

Ilya en Emilia Kabakov

Ilya (1933-2023) en Emilia (1945) Kabakov zijn beiden geboren in Oekraïne, destijds de Sovjet-Unie. Tot eind jaren 1980 werkte Ilya in Moskou voornamelijk als boekillustrator. Voor zijn vrije werk –tekeningen, schilderijen en installaties – was in de Sovjet-dictatuur nauwelijks plaats. In 1989 emigreerde hij naar de Verenigde Staten en ging hij een artistieke samenwerking aan met Emilia Kabakov, die later zijn vrouw werd. Hun gezamenlijke installaties geven vaak melancholisch en humoristisch commentaar op het dagelijkse leven in een totalitaire maatschappij en op het mislukken van de Sovjet-idealen. Vliegen, als manier om aan de murw makende werkelijkheid te ontsnappen, is daarbij een terugkerend motief. Vanaf 2000 maakte Ilya Kabakov een serie tekeningen met de titel How to meet an angel, waarin een man op een ladder die tot in de wolken reikt contact legt met vliegende engelen.

Toen Mentrum de Kabakovs benaderde met de vraag of zij een kunstwerk wilden ontwerpen voor een nieuw te bouwen psychiatrische kliniek, reageerden ze zeer enthousiast. Het motief van een man op een ladder werkten ze uit tot een driedimensionale sculptuur, waarbij het niet meer om het Sovjet-Russische verleden gaat maar om de menselijke psyche in het algemeen.

Hoop

Zoals de titel van de sculptuur voor Mentrum (How to Meet an Angel) al aangeeft, reikt het mannetje – in de visie van de kunstenaars – naar een mogelijke beschermengel. Ilya en Emilia Kabakov hebben daarbij onder meer gedacht aan het bijbelse verhaal van Jakob. Toen Jakob het moeilijk had, droomde hij dat er een ladder verscheen die tot in de hemel reikte. Langs die ladder zag hij engelen opstijgen en afdalen, en tegelijkertijd hoorde hij de stem van God die hem geruststelde en zegende. In de versie van de Kabakovs zijn het niet de engelen die via de ladder naar beneden komen, maar is het ‘Jakob’ zelf die de ladder beklimt en uitreikt naar het hogere. Volgens de Kabakovs heeft iedereen een beschermengel, maar moet je je actief inzetten en hard werken om die engel te ontmoeten en je situatie te verbeteren.

Behalve een beweging omhoog drukt het beeld ook een beweging uit van het gebouw naar buiten, de stad in. De man op de ladder is klaar om de kliniek te verlaten en weer deel te nemen aan het leven in de stad. De sporten van de ladder staan voor de moeite die hij heeft moeten doen om na een psychiatrische crisis of ziekte terug te keren in de maatschappij, stap voor stap. De rugzak die hij draagt verwijst zowel naar de psychische kwetsbaarheid waarmee hij moet leven, als naar de bagage die hij heeft verworven om daarmee om te gaan. Het beeld symboliseert zo hoop, ondersteuning en stapsgewijs herstel.

Het beeld in zijn omgeving

Het beeld spoort aan om hoop te koesteren, om de geest te openen. En dat is niet alleen een aansporing voor cliënten en bezoekers van de kliniek, maar ook voor voorbijgangers. Voor de Kabakovs was van belang dat het kunstwerk voorbijgangers uitnodigt om de blik omhoog te richten.

Volgens hen kijken (veel) mensen te veel naar beneden, terwijl juist omhoog kijken lucht en ruimte geeft. Figuurlijk, maar ook letterlijk, fysiek.

De verticale lijnen van de ladders vormen een tegenwicht tegen het horizontaal gerichte bouwblok van de kliniek en haar beide buurpanden. De constructie van de ladders lijkt bovendien een speelse verwijzing naar de historische hijsbalken die je veel ziet in Amsterdam, ook in de Eerste Constantijn Huygensstraat.

Taboe doorbrekend

Direct nadat de eerste schetsen van How to Meet an Angel klaar waren, ontstond discussie over het ontwerp. Waar opdrachtgever Mentrum, net als de kunstenaars, een hoopvol reiken naar herstel zag, associeerden anderen het beeld juist met een wanhopige sprong naar beneden. Een man op de top van een ladder, hangend aan de gevel van een psychiatrische kliniek, is dat geen oproep tot, of op zijn minst uitbeelding van, suïcide?

Er werd een expertgroep samengesteld die opdracht kreeg om te onderzoeken of de sculptuur – in combinatie met de bestemming van het gebouw – suïcidaal gedrag in de hand zou kunnen werken. Deze expertgroep bestond uit de Cliëntenraad van Mentrum en verschillende in- en externe leidinggevende psychiaters.

Zij concludeerden eensgezind dat het kunstwerk niet tot een toename van suïcidaal gedrag zou leiden. Integendeel, zij verwachtten dat het cliënten die al aan suïcide denken, juist kan helpen om die gedachten bespreekbaar te maken. Door de verschillende associaties die het beeld kan oproepen, kan het voor cliënten een ‘kapstok’ zijn om over moeilijke onderwerpen te gaan praten. De Cliëntenraad noemde het werk zelfs een inspiratiebron voor en een eerbetoon aan cliënten.

Nu het beeld al jaren de kliniek tooit, blijken de reacties van cliënten en betrokkenen uiteen te lopen. Voor sommigen roept het zulke pijnlijke associaties op dat ze het kunstwerk het liefst verwijderd zouden zien. Anderen voelen zich erdoor gezien en gesteund. Een cliënt zag het als iemand die de stad zegent, een ander riep enthousiast: Superman! En er zijn ook cliënten die te veel in beslag genomen worden door hun psychische moeilijkheden om iets van het beeld te vinden.

Wist u dat …

De man op de ladder niet van brons is, maar van zeer licht en doorzichtig glasvezel? Daaroverheen is een bronskleurige beschermlaag aangebracht.
De veiligheid van het kunstwerk uitgebreid is onderzocht? Zo is het onmogelijk voor cliënten om het beeld vanuit de kliniek, bijvoorbeeld door een open raam, te bereiken.
Op straat bij de ingang van de kliniek een tweetalig informatiebord over het beeld hangt, waar regelmatig voorbijgangers bij stilstaan?
De kunstenaars het beeld belangeloos voor Mentrum hebben ontworpen? De realisatie van het ontwerp werd onder meer gefinancierd vanuit de regeling voor kunst bij bouwprojecten van zorginstellingen. Andere financiële bijdragen kwamen van het Amsterdams Fonds voor de Kunst, Stadsdeel Oud-West en adviesorgaan SKOR (Stichting Kunst en Openbare Ruimte). SKOR leverde ook een inhoudelijke bijdrage.

Mentrum, Kliniek Eerste Constantijn Huygensstraat

Mentrum, een onderdeel van Arkin, biedt zorg aan mensen met langerdurende, ingewikkelde psychiatrische problemen. Kliniek Eerste Constantijn Huygensstraat is een ziekenhuis voor mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen. In het gebouw is tevens de Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam gevestigd. Het pand, speciaal voor Mentrum gebouwd, is geopend in 2008.

De keuze voor een plek midden in de stad is wat Mentrum betreft niet toevallig. De kliniek staat hier om aan te geven dat mensen met een psychiatrische ziekte een plek verdienen ín de maatschappij, en niet erbuiten. Daarom heeft de kliniek ook een transparante entree en zijn de deuren zo veel mogelijk open. Met het opvallende kunstwerk How to Meet an Angel wil Mentrum dit nog eens extra benadrukken.