Wat voorafging

In mei 2024 formuleerden we onderstaande uitgangspunten voor onze bijdrage aan de viering van Amsterdam 750. Op basis hiervan maakten we samen met communicatiebureaus N=5 en Howdy een plan, dat in december 2024 werd gehonoreerd met een subsidiebijdrage van Stichting Amsterdam 750. Vanaf dat moment hebben N=5 en Howdy het plan met de PATTA Academy uitgewerkt tot de campagne die op 13 mei 2025 is gelanceerd.

Aanleiding en doel

Amsterdam gaat haar 750-jarig bestaan een jaar lang groots vieren. Met als doel: ‘een stad die bruist als nooit tevoren!’ Dit bruisende Amsterdam gaat vaak grotendeels voorbij aan cliënten met een psychische kwetsbaarheid – die ook inwoners van Amsterdam zijn. Zij voelen zich niet altijd vrij vanwege bijvoorbeeld schaamte over eigen gedragingen, prikkelbaarheid bij veel geluid, onzekerheid vanwege beperkte sociale contacten/gebruiken, oordelen van anderen.

Iedereen kent mensen met een psychische kwetsbaarheid, en tegelijkertijd is het een groep Amsterdammers die, 750 jaar lang, weinig gekend, gezien en begrepen is. Ondanks verschillende initiatieven om zelfstigma te verminderen en openheid te creëren over leven met een psychische kwetsbaarheid, is er op dit vlak nog veel te winnen.

We willen de verhalen van onze cliëntendoelgroep zodanig over het voetlicht brengen dat er bij inwoners van Amsterdam meer begrip, interesse en mildheid ontstaat voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Dit doen we door verhalen te delen die de veerkracht van de cliënten tonen en die herkenning oproepen. En we willen de historische context van 750 jaar psychiatrie in de stad – sinds 1635 onder meer op de locatie van onze kliniek – onder de aandacht van Amsterdammers brengen, zodat zij beseffen dat levens met een psychische kwetsbaarheid altijd al onderdeel hebben uitgemaakt van de stad.

Voor onze cliënten zal zichtbaarheid bijdragen aan het zich vrijer voelen en zo mogelijk aan het meedoen met de Amsterdamse maatschappij. Dat meedoen zit al in hele kleine dagelijkse dingen. Van het goedendag zeggen door een buurman tot een praatje in de supermarkt, een helpende hand in een onoverzichtelijke situatie of een relativerende opmerking.

Andere inwoners van de stad zullen in de verhalen van deze cliënten iets van een familielid, buurman, verre kennis of collega herkennen. Of zelfs iets van zichzelf. Zo vergroten we begrip en verbinding met stadgenoten, bevorderen we emancipatie en verminderen we discriminatie van cliënten. Kortom: zo dragen we bij aan een meer inclusieve stad.

De stad kan, door aan dit project mee te werken, haar belofte van stad voor alle Amsterdammers waarmaken (inclusiviteit). Voor de doelgroep zal zichtbaarheid bijdragen aan het zich vrijer voelen en zo mogelijk aan het meedoen met de Amsterdamse maatschappij. Dat meedoen zit al in hele kleine dagelijkse dingen. Van het goedendag zeggen door een buurman tot een praatje in de supermarkt, een helpende hand in een onoverzichtelijke situatie of een relativerende opmerking.

Idee

We willen een concept bedenken voor Mentrum, Kliniek Eerste Constantijn Huygensstraat, waarbij de beleving centraal staat. Hoe is het om met een psychische kwetsbaarheid te leven, opgenomen te worden en vervolgens weer terug te keren naar je huis, kamer of tijdelijke verblijfplek? Geluid, beeld, aanraken, kortom fysieke sensaties dragen bij aan ‘geraakt’ worden door de zwaarte van de psychische aandoening. De ander (de cliënt) als herkenbaar mens, zacht, kwetsbaar zoals jijzelf loopt als een rode draad door de beleving heen.

Daarnaast willen we de historische context van 750 jaar psychiatrie in de stad, het eerste Dolhuys in 1562 en sinds 1635 op locatie 1^e Constantijn Huygensstraat, over het voetlicht brengen. En laten zien dat levens met een psychische kwetsbaarheid altijd al deel hebben uitgemaakt van de stad (en dat dat ook altijd zo zal blijven).

Belofte

Iedere inwoner van Amsterdam, ook de inwoner met een psychische kwetsbaarheid, heeft het recht om zich vrij te bewegen, zich thuis te voelen, gezien te worden, gebruik te maken van de vele faciliteiten (sport, theater, dierentuin etc.), en zo mogelijk dienstbaar te kunnen zijn aan mede-inwoners (meedoen aan de Amsterdamse ‘maatschappij’).

Het verhaal van mensen met een psychische kwetsbaarheid

Voor velen beginnen de psychische problemen al op jonge leeftijd. Voor anderen in wat de mooiste tijd van je leven moet zijn, de studententijd. En weer anderen komen pas later met psychiatrie in aanraking. Het is altijd een inbreuk op het leven zoals je je dat voorstelt. Onbezorgd spelen, studeren, werken, wonen, familiebanden, een gezin. Je weet niet of je ooit nog een ‘normaal’ leven kunt leiden. Waar dat om je heen wel lijkt te lukken. En al helemaal in een stad als Amsterdam waar succes en buitenkant oververtegenwoordigd is.

Het contrast tussen Amsterdam als stad en de ervaring in een kliniek is groot. In de kliniek wordt inclusief geleefd, het is een wereld ‘op zich’. Cliënten tonen zich over het algemeen onderling mild, er is een hoge gunfactor, iedereen doet ertoe en wordt gezien, vrijwillig of onvrijwillig opgenomen. Ook de toevallige passanten (toeristen), statushouders, dak-, en thuislozen, de vele culturele achtergronden, alles en iedereen doet ertoe. Het is een plek waar je je even ‘veilig’ kunt voelen. ‘Veilig’ tussen haakjes omdat dat niet altijd eenvoudig is. Soms is het in de kliniek iets minder onveilig dan thuis.

Het is van belang deze levens te tonen. Het is een kant van Amsterdam die er is en om ruimte vraagt om mee te mogen doen.

Op wie richten we ons?

In eerste instantie de Amsterdammer uit de directe omgeving van de kliniek. Vervolgens alle Amsterdammers die geïnteresseerd zijn in hun medeburger. Daarnaast scholieren, jongeren, studenten die belangstelling kan worden bijgebracht. En in zekere zin zijn de cliënten ook onze doelgroep. Zij moeten zich herkennen en vertegenwoordigd voelen door het project A’dam 750.

Welke emotionele reacties zoeken we?

‘Had ik dat geweten, dan had ik aardiger gedaan tegen mijn buurman.’
‘Het kan iedereen overkomen.”
‘Als je uit een algemeen ziekenhuis thuiskomt krijg je bloemen, als je uit de kliniek 1^e CH thuiskomt is er niets.’
‘Gips voor een gebroken been is veel meer geaccepteerd dan pillen voor een psychische kwetsbaarheid.’ En in het verlengde hiervan: een baan in een algemeen ziekenhuis is nog steeds veel meer geaccepteerd dan een baan in de psychiatrie.

Tone of voice

Begrip, registrerend (eigen interpretatie van dat wat gezien, gehoord, gevoeld wordt), volwassen, verhalend. Zachtheid tegenover de harde realiteit van een psychische kwetsbaarheid.

Een beschrijving die in dit kader nog relevant is, is de betiteling Honest Open Proud. Cliënten die worstelen met het al of niet naar buiten treden met hun kwetsbaarheid hebben soms houvast aan een training in ‘weerbaarheid’ waarbij de letters HOP leidend zijn.

En mogelijk ten overvloede noemen we hier nog kort de beeldvorming rondom incidenten met ‘verwarde personen’. We weten als geen ander dat een ernstige psychische kwetsbaarheid tot, onder andere, problemen met zelfzorg, huis en buurt kan leiden. En in het slechtste geval zelfs tot gewelddadigheid. De nadruk hierop, vanuit o.a. de media, doet geen recht aan al die andere situaties waarin cliënten heel hard werken voor een menswaardig bestaan in de stad.

Historische info

We vertellen de verhalen van een groep Amsterdammers die altijd onderdeel heeft uitgemaakt van de stad, maar lang is weggestopt. Deze onderbelichte verhalen – van Amsterdammers met een psychische kwetsbaarheid uit alle lagen van de bevolking, maar ook van toeristen die (figuurlijk) de weg kwijt zijn – vormen mede de identiteit van de stad.

Ook belichten we een onderdeel van de geschiedenis van de stad dat tot nog toe weinig aandacht heeft gehad: de geschiedenis van de zorg voor ‘geesteszieken’. Van aanvankelijke opvang in gevangenissen, kloosters, gasthuizen en leprosaria; sinds 1562 in het Dolhuis aan de Kloveniersburgwal; van 1635 tot halverwege de 19de eeuw o.m. in het Pesthuis, het latere Buitengasthuis, toen nog in de polder; vanaf ca. 1850 in het meer gespecialiseerde Provinciaal Ziekenhuis Santpoort, ver buiten de stad; en sinds 1988 weer midden in de stad: eerst in de Tweede Constantijn Huygensstraat en vanaf 2008 in Kliniek Eerste Constantijn Huygensstraat.